Starołęka

---

Położenie, obszar i historia

Obszar, który dziś znamy jako Starołęka, obejmuje tereny dwóch historycznych wsi znajdujących się niegdyś w okolicy Poznania – Starołękę Małą, potocznie zwaną po prostu Starołęką, oraz Starołękę Wielką. W regionie tym, na tarasie warciańskim, odkryto najstarsze dowody obecności ludzi na obecnych terenach Poznania. Znalezione wyroby krzemienne pochodzące z kultur mazowszańskich datuje się na około 20–10 tys. lat p.n.e., a drugim znanym miejscem z tego okresu jest Szeląg.

Starołęka początkowo była wsią książęcą, a już od 1253 roku zaczęła funkcjonować jako wieś miejska. W 1314 roku, wskutek działań Władysława Łokietka, straciła status miasta i zmieniła się w wieś szlachecką, a później w wieś mieszczańską, podzieloną na różne części będące w rękach znanych rodów poznańskich, między innymi Macieja Starołęskiego. W latach 1408–1413 Starołęka Mała była własnością rodziny Strosbergów, którzy sprzedali ją karmelitom trzewiczkowym, usytuowanym przy kościele Bożego Ciała. W XX wieku, w obrębie Starołęki, istniał młyn wodny, nazywany korzecznikiem, spalinowym odpowiednikiem młyna nasiębiernego.

Na przełomie XIX i XX wieku Starołęka zaczęła szybko się rozwijać, stając się dynamicznym przedmieściem przemysłowym Poznania. W 1885 roku miała powierzchnię wynoszącą 185 ha oraz 322 mieszkańców, z przewagą katolików w tej grupie. W tym czasie istniało tutaj 42 budynki mieszkalne. W 1875 roku oddano do użytku linię kolejową prowadzącą do Kluczborka, tworząc stację Luisenhain, a w roku 1886 zainstalowano stację pocztową w pobliżu dworca. Bliskie położenie nad rzeką Wartą, oraz w bezpośredniej odległości od linii kolejowej, przyciągnęło zainteresowanie przemysłowców poznańskich, inicjując tutaj zakładanie wielu zakładów produkcyjnych. Jednym z pierwszych przedsiębiorców był Roman May, który w 1879 roku zbudował Chemiczną Fabrykę Nawozów Sztucznych. W kolejnym roku, 1881, przy rzece Wartą powstało nabrzeże przeładunkowe.

Ostatnie dekady XIX wieku przyniosły niezwykle szybki rozwój, a w XX wieku wieś przyjęła wyraźny charakter przemysłowy, skutkując znacznie wyższymi cenami gruntów. W 1901 roku nad rzeka Wartą wybudowano spichlerz, usytuowany blisko stacji kolejowej oraz mostu (który obecnie nie istnieje). W 1905 roku Mała Starołęka zajmowała 198,5 ha i liczyła 1105 mieszkańców, w głównej mierze Polaków. Bliskość stacji Łęgów Dębińskich przyczyniła się również do rozwoju funkcji rekreacyjnych – wzdłuż ul. Starołęckiej powstały ogródki rozrywkowe, w tym znana restauracja ogrodowa, wcześniej znana jako Zameczek nad Wartą, a później jako restauracja Bogusława Kempfa, oraz oberża Zum Deutscher Kaiser. W 1902 roku zbudowano szkołę gminną, a w 1905 roku powiększono stację kolejową.

W 1903 roku do mostu kolejowego dobudowano kładkę pieszą, co negatywnie wpłynęło na funkcjonowanie przeprawy promowej braci Kanoniczaków. W 1905 roku zainstalowano oświetlenie elektryczne w pieszym przejściu oraz skasowano przystanek kolejowy na Dębinie, co spotkało się z niechęcią mieszkańców (protesty były bezskuteczne). W tym okresie zaczęły powstawać różnorodne towarzystwa, zarówno polskie, jak i niemieckie. W 1912 roku utworzono polskie Koło Śpiewackie, a wcześniej, w 1904 roku, niemiecki Związek Kombatantów. W 1905 roku powołano do życia Towarzystwo Biblioteczne, a w 1908 roku utworzono Ochotniczą Straż Pożarną Małej Starołęki.

Niestety, Starołęka doświadczyła również klęsk, w tym pożarów. Największe z nich miały miejsce 5 października 1907 roku w Fabryce Mydła Ludwiga Ascha oraz 31 lipca 1910 roku w młynie braci Brummerów. W okresie po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zorganizowano wybory radnych gminy 11 czerwca 1919 roku, w których uczestniczyło 803 uprawnionych do głosowania. W tym samym roku, 1 października, wybrano pierwszego polskiego sołtysa Starołęki – Kazimierza Wyszyńskiego. W 1921 roku we wsi mieszkało już 1997 osób, z czego 1825 to Polacy.

Poznań, rosnący w siłę na tle gospodarczym, borykał się z niedoborem gruntów pod rozwój przemysłowy oraz budownictwo mieszkaniowe. To zmusiło władze do poszukiwania nowych terenów, które mogłyby zostać włączone do obszaru miejskiego. Starołęka Mała, w tym m.in. rejony ulic Maya i św. Antoniego, została przyłączona do Poznania 1 stycznia 1925, obok innych podmiejskich miejscowości, w tym pobliskich Żegrza oraz Rataj. Przez 10 lat po włączeniu mieszkańcy nie musieli płacić podatków gruntowych. Władze miejskie podkreśliły wtedy, że akt ten miał znaczenie symboliczne, ponieważ do Poznania powróciła piastowska Starołęka, będąca jego własnością od czasów lokacji miasta w 1253 roku. Ostatnim sołtysem był Stanisław Grajczak, zamieszkały przy ul. Starołęckiej 41.

Jednak mieszkańcy mieli problemy z komunikacją z centrum Poznania. Do Starołęki docierała tylko linia autobusowa, a najbliższa pętla tramwajowa znajdowała się na Dębcu, otwarta dopiero w 1937 roku, dostępna jedynie dzięki kładce przy moście kolejowym na Warcie. Tramwaj na Starołękę przybył dopiero w 1955 roku. Dodatkowo, wiele dróg bocznych było w opłakanym stanie, dziurawe, błotniste, z niewystarczającym oświetleniem. Starołękę Wielką (w tym m.in. ulice Żorska, Kotwicza i inne) włączono do granic miasta w czasie II wojny światowej przez niemieckie władze okupacyjne.

Przemysł

Dawna Starołęka Mała, obszar znany przede wszystkim z rozwoju przemysłowego, to miejsce, w którym działa wielu znaczących producentów. Na jego terenie funkcjonują między innymi:

• Stomil-Poznań SA – to największy zakład oponiarski w Polsce, który powstał w 1928 roku. Specjalizuje się w produkcji opon diagonalnych przeznaczonych do różnego rodzaju maszyn, takich jak górnicze oraz do prac ziemnych, a także opon do wózków przemysłowych, samochodów ciężarowych, maszyn rolniczych oraz ogumienia dla samolotów i helikopterów. W swojej ofercie ma również opony pełne do transportu wewnętrznego i urządzeń drogowych.
• FERREX Spółka z o.o. – odlewnia żeliwa, która powstała na bazie Poznańskiej Fabryki Maszyn Żniwnych w 1989 roku. Specjalizuje się w produkcji przedmiotów takich jak żeliwne włazy studzienkowe oraz podstawy do stołów i stolików, a także części maszyn rolniczych.

W przeszłości na terenie Starołęki działały również inne prominentne zakłady przemysłowe:

• Pollena-Lechia, znana później jako Beiersdorf-Lechia SA, Nivea Polska SA – fabryka kosmetyków, która niestety zakończyła działalność oraz wyburzyła swoje obiekty. Obecnie produkcja kosmetyków odbywa się w innej lokalizacji w Poznaniu przy ul. Gnieźnieńskiej.
• Poznańska Fabryka Maszyn Żniwnych „Agromet” – również obecność w regionie przyczyniła się do rozwoju przemysłowego.

Na obszarze Starołęki istniały także historyczne zakłady o znamiennym wpływie:

• Gazownia Towarzystwa Aerogengas z Hanoweru przy ul. św. Antoniego 35, która rozpoczęła działalność w 1906 roku,
• Fabryka Chemiczno-Techniczna i Tłuszczów Jadalnych Standard Fryderyka Abla (wcześniej Chemofar), znany producent margaryny, ul. Forteczna 2,
• Zakład chemiczny Romana Maya, mieszczący się przy ulicy jego imienia,
• Wielkopolska Wytwórnia Chemiczna Blask, która swoją działalność rozpoczęła w 1858 roku, znana z produkcji mydła i proszków do prania (zatrudniała około 450 osób w 1921 roku), ul. Starołęcka 2-4; część budynków zaprojektował Adam Ballenstedt w 1921 roku,
• Polskie Zakłady Pirotechniczne, działające od 1930 roku, ul. Starołęcka 2-4,
• Fabryka Chemiczna Tukan Karola Sandera, otwarta w 1927 roku, ul. Starołęcka 6-8,
• Cegielnie Richarda Pornitza i Gustawa Weidemana, zlokalizowane przy ul. Starołęckiej 6-8 oraz Perkiewicza (nr 18),
• Wytwórnia Marmolad i Konserw Ruitera, która od 1921 roku zajmowała się produkcją marmolad, powideł i dżemów oraz została wykupiona w 1928 roku przez Centralną Poznańską Fabrykę Wyrobów Gumowych (późniejszy Stomil), ul. Starołęcka 18,
• Odlewnia Ressel & Kedziora, która rozpoczęła działalność w 1905 roku, ul. Starołęcka 19,
• Pralnia chemiczna z farbiarnią A. Sieburga, istniejąca od 1848 roku oraz przeniesiona na Starołękę na początku XX wieku, ul. Starołęcka 28,
• Przemysł Smołowcowy Louisa Lindenberga, który otworzył fabrykę papy w 1897 roku, ul. Starołęcka 35-37,
• Fabryka Chemiczna Hermes Stanisława Filipowskiego, która działała w latach 1908-1937, ul. Starołęcka 40.
• Knorr Zakłady Wyrobów Odżywczych, znane od 1932 roku, ul. Starołęcka 42, gdzie w 1938 roku zatrudniano 120 pracowników,
• Bałtycko-Amerykańskie Towarzystwo Importu Nafty Hamburg-Poznań, które powstało w 1902 roku, ul. Starołęcka 44-50,
• Elegancja Poznańska – pralnia chemiczna i farbiarnia Mieczysława Kempfa, działająca od 1922 roku, ul. Starołęcka 60,
• Młyn Brummerów (Luisenhainmühle) spłonął 31 lipca 1910 roku, ale został odbudowany w 1911, ul. Starołęcka 62-64.

Inne osobliwości

Na obszarze Starołęki możemy znaleźć wiele interesujących miejsc, w tym stację kolejową Poznań Starołęka, która jest częścią linii Kluczbork – Poznań. Dzięki mostowi kolejowemu oraz kładce dla pieszych, która została zamknięta w 2013 roku, Starołęka jest połączona z lewobrzeżną częścią Poznania, Dębiną, położoną na obszarze osiedli, takich jak Wilda i Zielony Dębiec.

Przy ulicy Książęcej znajduje się Fort I, a na ul. Gołężyckiej mieści się Fort Ia. Oba te obiekty są cennymi przykładami zewnętrznych fortyfikacji Twierdzy Poznań. Warto również zwrócić uwagę na dwór starołęcki oraz niektóre budynki osiedla robotniczego w rejonie ulic Romana Maya i Bystrej, które mają duże znaczenie historyczne.

Na terenie Starołęki można również spotkać kapliczki przydrożne, które pełnią ważną rolę w lokalnej tradycji:

• ul. Starołęcka 62, w pobliżu pętli autobusowej – murowana kapliczka z blaszanym daszkiem i drewnianą figurą Zbawiciela Świata, ufundowana przez rodzinę Kempfów w drugiej połowie XIX wieku, odgrodzona metalowym płotkiem; przed II wojną światową miały miejsce procesje błagalne o urodzaje i obfite plony,
• ul. Starołęcka 11 – figura Serca Jezusowego, postawiona przez rodzinę Bińczewskich wraz z budynkiem mieszkalnym w marcu 1933 roku (Niemcy zrzucili ją z cokołu, jednak przetrwała schowana w kościele),
• na rozstaju ulic Starołęcka i Głuszyna (Starołęka Wielka) – figura Matki Boskiej z 1913 roku, ufundowana przez mieszkańców wsi (napis: Fundowała gmina Starołęka Wielka); ukryta przed okupantem niemieckim, przetrwała wojnę, a Niemcy zniszczyli jedynie cokół; sporadycznie odbywają się tu Apele Jasnogórskie.

17 kwietnia 2019 roku przy ul. Starołęckiej otwarto Centrum Pozarządowych Organizacji Sportowych, które wspiera różnorodne formy aktywności fizycznej, w tym sport wyczynowy, zajęcia wiejskie, szkolne oraz dla osób z niepełnosprawnościami.

Prasa lokalna

W naszej społeczności aktywnie funkcjonuje lokalny samorząd osiedlowy, który redaguje i publikuje kwartalnik noszący nazwę Nasza Starołęka. Publikacja ta posiada numer ISSN 1730-5446, co potwierdza jej unikalność i profesjonalizm.

Komunikacja miejska i podmiejska

Starołęka to miejsce dobrze skomunikowane dzięki różnorodnym liniom tramwajowym i autobusowym, które zapewniają sprawny transport mieszkańcom i odwiedzającym.

W ramach linii tramwajowych dostępne są:

• linia 12 łącząca Starołękę PKM z Połabską,
• linia 13 prowadząca do Junikowa,
• oraz linia 17, która kursuje do Górczyna PKM.

Kiedy potrzebujesz podróżować za dnia, masz do dyspozycji następujące linie autobusowe:

• 123 zapewnia połączenia między Starołęką PKM a Krzesinami,
• 158 umożliwia dojazd do Sypniewa,
• 189 kursuje z ul. Książęcej przez Minikowo i Unię Lubelską na ul. Forteczną,
• podczas gdy linia 194 umożliwia podróże z PKM na Książęcej przez Marlewo, Garaszewo i Minikowo do Unii Lubelskiej.

Znajdziesz również specjalistyczne połączenia obsługiwane przez KPA Kombus na zlecenie ZTM:

• Linia 527 łączy Starołękę PKM z Daszewicami, a także prowadzi do Kamionek Pętli i Kamionek Szkoły.

Miłośnikom podróżowania nocą oferujemy linie autobusowe nocne:

• Linia 211 kursuje między Garbarami PKM a Starołęką na ul. Fortecznej, czasem przez Minikowo,
• a linia 221 zapewnia trasę z Garbar PKM do Sypniewa.

---

Oceń: Starołęka

---