Zawady (Poznań)

---

Nazwa

Etymologia nazwy Zawady budzi wiele dyskusji wśród badaczy. W szczególności, Ksiądz Stanisław Kozierowski, w swoim dziele zatytułowanym Najdawniejszy Poznań i jego okolica w świetle nazw topograficznych i najstarszych źródeł, opublikowanym w 1922 roku, wskazuje, że „(…) bardzo pospolitą nazwą młynów jest zawada, dziś Zawady przy Poznaniu, bo stawidła zawadzały w wodzie”.

Współczesne interpretacje odnoszą się jednak do możliwego znaczenia związku z umocnieniami lub naturalnymi przeszkodami, które mogły chronić książęcy gród na Ostrowie Tumskim przed najazdem wojsk Miecława. Te historyczne tło dodaje głębi naszej wiedzy na temat lokalizacji oraz znaczenia Zawad w kontekście średniowiecznej obronności ziem polskich.

Historia

Zawady, obszar położony w rejonie Poznania, po raz pierwszy zostały wzmiankowane w XIV wieku, a ich historia sięga znacznie wcześniej. U Jana Długosza możemy znaleźć pierwsze wzmianki, co wskazuje na to, że osada była już w pełni rozwinięta, co czyni trudnym określenie dokładnego czasu jej założenia oraz pierwszych właścicieli. Istnieją przypuszczenia, że tereny te mogły być pod zarządem książęcym, które w XII wieku zostały wydzielone biskupowi czy kapitule katedralnej.

Osada Zawady mogła powstać na cyplu niewielkiego wzniesienia, które znajduje się pomiędzy ulicą Zawady a starorzeczem Warty. W XIV wieku budownictwo rozwinęło się już na wschodnią stronę ulicy, a do XVI wieku zabudowa dosięgła regionu ulicy Koronkarskiej. Natomiast aż do XVIII wieku tendencje zabudowy kierowały się ku północy. Zawady weszły w skład parafii pw. św. Małgorzaty na Śródce, podobnie jak inne wsie położone po prawym brzegu Warty.

Od początku XVI wieku kapituła będąca właścicielem Zawad zaczęła dzierżawić zarówno osadę, jak i przyległe ziemie. Od około 1521 roku obszar ten stał się częścią ziem stołowych, co oznacza, że był bezpośrednio zarządzany przez kapitułę. Mieszkańcy Zawad z czasem specjalizowali się w ogrodnictwie oraz uprawie roli, a także podejmowali się obowiązków związanych z dbałością o porządek w pobliskiej katedrze. Dodatkowo na terenie osady mieściła się cegielnia oraz staw rybny, co wzbogacało lokalną gospodarkę.

Warto podkreślić, że w 1728 roku Zawady po raz pierwszy pojawiły się na planie Poznania i okolic autorstwa Jana Rzepeckiego. Po wdrożeniu regulacji przepisów hipotecznych w 1796 roku, Zawady liczyły 47 numerów hipotecznych, w porównaniu z Poznaniem, gdzie było to 411 numerów, a Chwaliszewo i Śródka miały odpowiednio 139 i 51 numerów. Do dzisiaj zachowało się tu wiele starych domów szkieletowych, które stanowią cenną część dziedzictwa architektonicznego regionu.

W 1800 roku Zawady zostały włączone do miasta Poznań i liczyły wówczas 345 mieszkańców. W tym czasie władze pruskie nadały regionowi oficjalną nazwę Vorstadt Zawade. Przemiany XIX i XX wieku przyniosły znaczną industrializację. Obszar ten rozwijał się przemysłowo, podobnie jak w sąsiednim rejonie Głównej. W tym czasie powstały nowoczesne zakłady PEBECO oraz wybudowano linię kolejową Poznań-Bydgoszcz w 1872 roku, co spowodowało oddzielenie Zawad od Śródki.

Wraz z rozwojem przemysłu, zintensyfikowała się także budowa mieszkań komunalnych. Na Zawadach oraz sąsiedniej Komandorii powstały nowoczesne i awangardowe osiedla, takie jak:

• Osiedle galeriowców na Zawadach,
• Osiedle galeriowców na Komandorii.

Dodatkowo Zawady były miejscem, gdzie zbudowano pierwsze w Polsce nowoczesne przytulisko dla bezdomnych, a później szpital zakaźny. W 1928 roku wybudowano wiadukt kolejowy z sąsiedztwem osiedla barakowego dla bezdomnych. Planowana trasa od strony Śródki do ulicy Bałtyckiej nie doszła do skutku z powodu protestów mieszkańców i wielkiego kryzysu, a Trasa Hlonda powstała dopiero w 2010 roku.

W styczniu 1929 roku magistrat zdecydował o przeniesieniu mniejszych zakładów rzemieślniczych oraz firm transportowych z gęsto zaludnionego Starego Miasta na Zawady. To była jedna z głównych przyczyn zwiększonej industrializacji tego obszaru, a także wygaśnięcia jego pierwotnego, rolniczego charakteru. W czasie II wojny światowej okupanci zmienili nazwę ulicy Zawady na Grosse Bromberger Strasse. Ostatnie lata przyniosły kolejne zmiany, ponieważ w 2013 roku na gruncie zakładów Beiersdorf-Lechia SA powstało nowe osiedle mieszkaniowe Tumski Park.

Ulica

Ulica Zawady jest kluczowym elementem tej części Poznania, dawniej będąc także fragmentem drogi krajowej nr 5 oraz istotnym odcinkiem szlaku europejskiego E261. Charakteryzuje się ona jednym pasem ruchu w każdą stronę, co czyni ją jedną z czołowych arterii w mieście. Ważnym atutem są również pasy dla rowerów, które biegną po obu stronach ulicy. W niedalekiej przyszłości planowana jest budowa trasy tramwajowej, która ma być przedłużeniem odcinka z Ronda Śródka do Zawad (pętla) oraz do dworca kolejowego Poznań Wschód.

Ważniejsze obiekty

• nr 2/4 i 6/8 – Osiedle galeriowców na Zawadach,
• nr 10 i 12 – osiedle mieszkaniowe Tumski Park (2013),
• nr 5 – Sala Królestwa czterech zborów Świadków Jehowy,
• nr 26 – Przedszkole nr 82.

---

Oceń: Zawady (Poznań)

---