Wiktor Czysz

---

Życiorys

Wiktor Czysz urodził się jako syn Józefa oraz Antoniny z Manickich. Był aktywnym uczestnikiem konspiracyjnego Stowarzyszenia Samokształceniowego Młodzieży Polskiej „Iskra” oraz drużyny skautów imienia Władysława Jagiełły, co pokazuje jego zaangażowanie w działalność społeczną i patriotyczną.

W 1914 roku został powołany do armii cesarstwa niemieckiego, gdzie przeszedł szereg szkoleń i kursów. Zaliczył kurs mechaników w Ławicy oraz kursy lotniczo-radiowe i bombowe w Berlinie. Od sierpnia 1914 do marca 1916 roku służył jako mechanik w Feldflieger-Abtailung 36, a następnie do lutego 1917 r. w Flieger Ersatz Abtailung 7. W lutym 1917 roku przeniesiono go do Inspektion der Fliegertruppen w Berlinie, a w styczniu 1918 r. do fabryki lotniczej w Stuttgarcie, gdzie objął stanowisko odbiorcy sprzętu radiowego.

Po wojnie, Wiktor Czysz powrócił do rodzinnego Poznania i wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej. Podczas Powstania Wielkopolskiego brał aktywny udział w walkach o Poznań oraz Stację Lotniczą Ławica. W lutym 1919 roku przeszedł miesięczny kurs obserwatorów lotniczych, po którym objął stanowisko adiutanta 2 wielkopolskiej eskadry lotniczej. W tym okresie wykonywał loty rozpoznawcze, w trakcie których zrzucał ulotki propagandowe, mające na celu dotarcie do Polaków mieszkających w strefach wpływów niemieckich.

Następnie był przydzielony do 3. wielkopolskiej eskadry lotniczej, a później do 21. eskadry niszczycielskiej, z którą brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej jako obserwator. W 1921 roku realizował loty nad obszarem plebiscytowym na Górnym Śląsku, gdzie polskie lotnictwo również angażowało się w dystrybucję materiałów propagandowych.

W Wojsku Polskim służył do 15 lipca 1923 roku, kiedy to przeszedł do rezerwy. Po zakończeniu służby założył własną firmę handlową, jednak nadal utrzymywał kontakty z lotnictwem. W latach 1923–1933 był członkiem Związku Lotników Polskich i w 1925 roku mianowano go podporucznikiem z datą starszeństwa. Posiadał przydział do rezerwy w 3 pułku lotniczym w Poznaniu, gdzie brał udział w ćwiczeniach lotniczych. Angażował się także w działania Stronnictwa Narodowego i w 1938 roku zasiadał w radzie miasta Poznania.

Na początku II wojny światowej, 24 sierpnia 1939 roku, został zmobilizowany i przydzielony do 3. pułku lotniczego jako dowódca 71. plutonu lotniskowego, odpowiadając za organizację lotnisk polowych dla lotnictwa Armii „Poznań”. Po kampanii wrześniowej udało mu się przekroczyć granicę polsko-rumuńską, gdzie został internowany. W styczniu 1940 roku zdołał uciec i dotrzeć do Francji, gdzie pełnił funkcję dowódcy eskadr zapasowych w Camp de Carpiagne i Septfonds.

Po upadku Francji, przez Afrykę Północną ewakuowano go do Wielkiej Brytanii, gdzie wstąpił do RAF. Otrzymał numer służbowy P-1274, jednak ze względu na wiek nie mógł latać i pełnił funkcje związane z dowodzeniem eskadr zapasowych w brytyjskich bazach lotniczych, w tym w Blackpool oraz Dunholme Lodge, gdzie pracował także jako oficer do spraw transportu i adiutant stacji lotniczej.

Po wojnie, Wiktor Czysz został zdemobilizowany w stopniu porucznika w Polsce oraz Flight Lieutenanta w Anglii. W 1946 roku zdecydował się na repatriację do kraju, wracając do Poznania, gdzie otworzył sklep z galanterią skórzaną. Jego firma została jednak znacjonalizowana w 1950 roku, a on zatrudnił się w Poznańskich Zakładach Ceramiki Czerwonej.

Jako były żołnierz Polskich Sił Zbrojnych, był obiektem operacyjnego rozpracowania przez WUBP w Poznaniu. W latach 1950–1951 i w 1952 roku przebywał w więzieniu, jednak został uwolniony z braku dowodów. By uniknąć dalszych represji, symulował chorobę psychiczną i przez sześć miesięcy leczył się w Zakładzie Psychiatrycznym w Gnieźnie. Po politycznej odwilży w 1956 roku nawiązał ponowne kontakty z kolegami z emigracji oraz z kraju.

W latach 1958–1961, na Międzynarodowych Targach Poznańskich, pełnił rolę kierownika polskiego personelu w pawilonie USA, jednak obawy przed wznowieniem zainteresowania ze strony Służby Bezpieczeństwa zmusiły go do rezygnacji z tej pozycji.

Wiktor Czysz zmarł w Poznaniu 18 stycznia 1966 roku. Został pochowany na Cmentarzu Junikowo (pole 12-B-2-25).

Ordery i odznaczenia

W uznaniu za swoje zasługi, Wiktor Czysz został uhonorowany następującymi medalami i odznaczeniami:

• krzyż niepodległości,
• medal pamiątkowy za wojnę 1918–1921,
• miecze hallerowskie,
• wielkopolski krzyż powstańczy,
• medal lotniczy.

---

Oceń: Wiktor Czysz

---