Elektrociepłownia Poznań Garbary EC-1

---

Topografia terenu

Elektrownia, znana jako Elektrociepłownia Poznań Garbary EC-1, została zrealizowana w północnej części Ostrowa Tumskiego, na naturalnym cyplu rzecznym. Jej lokalizacja jest przygotowana z myślą o bliskości rzeki, co zapewnia dogodny dostęp do ważnych zasobów.

Obiekt usytuowany jest zaledwie kilkaset metrów na północ od zabytkowej strefy Ostrowa, a jego położenie jest wyraźnie oddzielone od tej części miasta przez tory kolejowe. Dodatkowo, budynek elektrociepłowni znajduje się w sąsiedztwie rzeki Warty, co podkreśla jego strategiczną lokalizację, a jednocześnie czyni go usytuowanym na uboczu historycznej części miasta.

Historia

W dynamicznie rozwijającym się przemyśle Poznania w drugiej połowie XIX wieku, jednym z kluczowych kroków było utworzenie nowych linii kolejowych. W roku 1872 została uruchomiona nowa linia bydgosko-toruńska, która łączyła fort Winiary z północnymi obszarami miasta, biegnąc przez Zawady i Główną. To miało istotny wpływ na rozwój terenów przemysłowych na północno-wschodnich obrzeżach Poznania. Obszar przemysłowy, znajdujący się pomiędzy ul. Grobla a ul. Garbary, mieścił gazownię miejską wraz z elektrownią, rzeźnię, targowisko, przeładownię oraz port rzeczny. Ponadto, w 1909 roku uruchomiono oczyszczalnię ścieków oraz przepompownię. Limitujący rozwój tego obszaru wpływ miały wcześniejsze pruskie fortyfikacje. W 1902 roku Wilhelm II wydał zgodę na rozbiórkę wewnętrznego pierścienia fortyfikacyjnego.

W miarę wzrostu zapotrzebowania na energię elektryczną, moc istniejącej elektrowni na ulicy Garbary okazała się niewystarczająca. W związku z tym, w 1920 roku podjęto decyzję o budowie nowego zakładu. Roboty budowlane zlecono w 1927 roku warszawskiej spółce akcyjnej „Siła i Światło”, która była jednym z pierwszych polskich przedsiębiorstw i jedną z największych akcyjnych spółek okresu międzywojennego. Architektoniczny projekt elektrowni opracował poznański architekt Stefan Cybichowski. Miejsce budowy wybrano w północnej części Ostrowa Tumskiego, sąsiadującej z torami kolejowymi i rzeką Warta, co ułatwiało transport węgla oraz chłodzenie turbin.

Uruchomienie Elektrowni Garbary miało miejsce 23 listopada 1929 roku. Dla mieszkańców przedwojennego Poznania nowa elektrownia stała się symbolem nowoczesności. Na ceremonii otwarcia w 1929 roku przemówił Cyryl Ratajski, ówczesny prezydent Poznania, który powiedział: „Na miejscu gdzie stała warownia pruska, wzniesiono potężną świątynię pracy”.

Budowa elektrowni odbywała się w trzech etapach: „W pierwszej fazie uruchomiono stację pompową, urządzenia filtracyjne do wody czerpanej z rzeki, kotłownię parową, siłownię parową z turbogeneratorami oraz osobną rozdzielnię prądu o napięciu 6 kV. Czerpana woda była mechanicznie oczyszczana na dwóch filtrach bębnowych i tłoczona przy pomocy elektrycznych pomp do kotłów parowych oraz do chłodzenia pary odlotowej z turbin. Z czasem niektóre z pierwszych kotłów parowych nie przetrwały, natomiast boskie kotły, które zostały zbudowane w latach 1941–1942, przetrwały do dziś. Ostateczna realizacja projektu z drugiej połowy lat dwudziestych miała miejsce w 1952 roku.” Równocześnie, w 1954 roku, została zamknięta stara elektrownia przy ul. Grobla, a Elektrownia Garbary stała się jedynym dostawcą energii elektrycznej dla miasta.

Rok 1965 przyniósł przekształcenie „Garbary” w elektrociepłownię, co oznaczało zmianę profilu działalności z produkcji energii elektrycznej na produkcję energii cieplnej w postaci gorącej wody, gdzie moc termiczna wynosiła 165 MW.

Czas pokazał, że elektrociepłownia staje się niewystarczająca wypełniając dotychczasowe role produkcyjne. W związku z tym, w latach 70. XX wieku podjęto budowę nowej Elektrociepłowni Karolin na obrzeżach północno-wschodnich Poznania. Ostatecznie Elektrociepłownia Garbary zakończyła działalność w 2016 roku.

Kompleks budynków

Kompleks Elektrociepłowni Garbary to imponujący zespół budynków, który zawiera w sobie kilka kluczowych elementów:

• budynek główny, do którego wchodzą maszyny, kotły oraz nastawnia,
• fragment Fortu Roon,
• plac węglowy,
• bocznica kolejowa,
• dawna pływalnia miejska.

II wojna światowa

Wybuch II wojny światowej miał ogromny wpływ na infrastrukturę energetyczną, w tym na elektrownię. Strategiczne znaczenie elektrowni sprawiło, że w trakcie walk o Poznań w 1945 roku obiekt doznał znacznych zniszczeń.

Intensywne działania wojenne, zwłaszcza w rejonie Poznańskiej Cytadeli, przyczyniły się do tymczasowego wstrzymania produkcji energii. Przerwa w dostawie energii elektrycznej trwała zaledwie 20 dni, od 3 do 21 lutego 1945 roku.

Produkcja prądu została wznowiona 25 czerwca tego samego roku, co pozwoliło na stopniowe przywracanie funkcji elektrycznych i stabilizację sytuacji w regionie.

Stan obecny

W 2019 roku spółka „Robyg” nabyła działkę, na której znajdowała się konstrukcja dawnej elektrowni. W planach inwestycyjnych znajduje się budowa osiedli mieszkaniowych na tym obszarze.

Kominy nie są już obecne, jako że w nocy 15 listopada 2020 roku zostały zdemontowane w wyniku wysadzenia.

Cały teren, który posiada poprzemysłowy charakter, ma zostać przekształcony w nowoczesną dzielnicę ze strefami mieszkalnymi oraz usługowymi. Warto jednak zaznaczyć, że kluczowe budynki kompleksu, w tym hala elektrowni, kotłownia oraz reduta fortu Roon, są objęte ochroną na mocy przepisów konserwatorskich, co oznacza, że będą musiały pozostać na tym obszarze.

Kultura i turystyka

W 2017 roku zrealizowano projekt Europejskie Dni Dziedzictwa, który przyciągnął uwagę wielu miłośników historii. W ramach tego wydarzenia zorganizowano zwiedzanie dawnej Elektrowni Garbary, gdzie oprowadzali gości zarówno przewodnicy, jak i byli pracownicy tego zakładu. Przywracanie pamięci o tak istotnych elementach przemysłowego dziedzictwa ma ogromne znaczenie dla lokalnej społeczności.

W tym samym czasie, od 23 czerwca do 17 września, w Śluzie Katedralnej miała miejsce wystawa czasowa zatytułowana „Elektrownia Garbary. Dokument potencjalny”. Ekspozycja ta koncentrowała się na bogatej historii obiektu oraz na jego wpływie na rozwój regionu. Warto zaznaczyć, że wystawie towarzyszyła publikacja o tym samym tytule, która dostarczała dodatkowych informacji i kontekstu.

---

Oceń: Elektrociepłownia Poznań Garbary EC-1

---