Winiary (Poznań)

---

Granice

Winiary, znane jako część Poznania o bogatej historii, graniczy z różnymi innymi lokalizacjami, co czyni je interesującym obszarem do odkrywania.

Według Systemu Informacji Miejskiej, obszar Winiary jest ograniczony w sposób następujący:

• od wschodu: trasą PST,
• od południa: ulicą Urbanowską,
• od zachodu: na tyłach działek przy ulicy Źródlanej, ulicą Szydłowską, Witosa, następnie Alejami Solidarności oraz ulicą Dojazd do ulicy Lutyckiej,
• od północy: ulicą Lutycką oraz Lechicką.

Osiedle Winiary graniczy z następującymi obszarami:

• Osiedlem Sołacz (granice: ulica Urbanowska, ulica Szydłowska, ulica Witosa, Aleje Solidarności, ulica Dojazd),
• Osiedlem Podolany (granice: ulica Lutycka, rondo bez nazwy),
• Osiedlem Piątkowo (granice: rondo bez nazwy, ulica Lechicka),
• Osiedlem Nowe Winogrady Północ (granice: Trasa PST),
• Osiedlem Nowe Winogrady Południe (granice: Trasa PST),
• Osiedlem Stare Winogrady (granice: Trasa PST).

Winiary to obszar o historycznym znaczeniu. Jego nazwa wywodzi się z dawnych wytwórni win, które kiedyś funkcjonowały na tym terenie. Oprócz zabudowy wielorodzinnej, takiej jak bloki 4- i 10-piętrowe, znajdują się tu także kamienice, szczególnie przy ulicy Sokoła. Obszar znany jako Trójpole jest zdominowany przez domy jednorodzinne.

Historia

Winiary, znane również jako ambe ville Vinitorum, to miejsce z niezwykle bogatą historią, które znajduje się na Wzgórzu Winiarskim, zwanym również mons Vineus (dzisiaj Cytadela). Wzmianki o dwóch wsiach noszących tę nazwę pojawiają się w akcie lokacyjnym Poznania już w 1253 roku. Zróżnicowana struktura tych terenów była widoczna jeszcze na mapach XIX wieku.

Winiary dzieliły się na dwie główne części: północne, znane jako Winiary kmiece, które były wsią dwuszeregową wzdłuż szerokiej drogi, oraz południowe Winiary zagrodnicze zajmujące się chałupnictwem. Miejsce, gdzie te obie sekcje się stykały, zyskało na znaczeniu, stając się ważnym węzłem drogowym, w pobliżu którego zlokalizowano kościół św. Leonarda. Z tego rejonu prowadziły szlaki o długiej metryce oraz strategicznym znaczeniu. Szeroka ulica, wzdłuż której ulokowane były domy Winiar kmiecych, stanowiła część traktu kierującego do Szczecina przez Suchylas, a droga przecznica prowadziła do Obornik, Rogoźna, Wałcza oraz Drawska przez Piątkowo.

Na wschodnim krańcu miejscowości odgałęziała się droga doliną Warty w stronę Umultowa (villa Unolfi) i dalej do Rogoźna. Nazwa Winiary wywodzi się z winnic, które rozciągały się na okolicznych wzgórzach, a ich pozostałości można było znaleźć jeszcze do lat 20. XIX wieku. Rozwój Poznania w XV i XVI wieku miał znaczący wpływ na Winiary, co spowodowało, że zamożni kupcy z Poznania, w tym burmistrz Jerzy Bok, wykupywali lokalne gospodarstwa winiarskie, zakładając na ich miejsce własne folwarki.

W 1580 roku wieś, będąca własnością miasta Poznań, znajdowała się w obrębie powiatu poznańskiego. W 1728 roku została oczynszowana, a według danych z 1819 roku liczyła 443 mieszkańców. Niestety, na początku XVIII wieku Winiary dotknęły poważne tragedie, z uwagi na działania wojenne, epidemię dżumy (1708–1710) oraz klęski żywiołowe. W 1718 roku wieś pozostawała w zasadzie całkowicie opuszczona, a jej mieszkańcy albo zginęli, albo uciekli do odleglejszych miejscowości. Władze miejskie w Poznaniu podjęły próbę rekonstrukcji Winiar, która jednak zakończyła się niepowodzeniem z powodu ograniczeń finansowych.

Pomocne nie przyniosły również próby wydzierżawienia Winiar oraz Bonina Maciejowi Rzepeckiemu. W efekcie miasto postanowiło przyciągnąć nowych osadników. Mimo wysiłków, nie udało się znaleźć chętnych z powodu ogromu zniszczeń. Przełomowym momentem okazało się oczynszowanie Winiar w 1728 roku, co stanowiło dużą zachętę dla nowych gospodarzy. W latach 30. XVIII wieku przybyli do Winiar osadnicy z przeludnionych wsi wokół Bambergu. Choć początkowo osiedliły się tu zaledwie kilka rodzin, to z czasem ich liczba rosła.

Przybycie tzw. Bambrów znacząco wpłynęło na reanimację tej podmiejskiej wsi. Miasto zapewniło nowe osadnikom różnorodne ulgi, m.in. pomoc w postaci ziarna do zasiewów, drewna na budulec oraz wsparcia finansowego. Dzięki tym działaniom Winiary udało się w pełni odbudować. W 1830 roku pruskie władze przeniosły Winiary na nowe miejsce, aby stworzyć przestrzeń dla budowy cytadeli. W końcu XIX wieku hrabina Potulicka nabyła tereny Winiar, a w pobliżu osadziła zakonnice ze Zgromadzenia Sióstr Pasterek od Opatrzności Bożej, co stanowiło pierwszy ośrodek kultu religijnego w wiosce i ognisko założycielki Marii Karłowskiej.

W 1895 roku pierwsza siostra złożyła tutaj śluby zakonne. W 1994 roku w Winiarach żyło 34 zakonnic, z czego 34 mieszkały w dwóch oddzielnych domach, w tym w domu wychowawczym przy ul. Piątkowskiej oraz w placówce dla sióstr chorych przy ul. Dobrego Pasterza 10. Na początku XX wieku liczba gospodarzy w Winiarach wynosiła 34, a wśród mieszkańców byli również ogrodnicy, kowal oraz kołodziej. Istniały także dwa zajazdy oraz trzy wiatraki.

Rok 1904 przyniósł otwarcie pierwszego sklepu oraz budowę studni z pompą. W 1925 roku wieś włączono do administracyjnych granic Poznania, jednak jej wiejski charakter zachował się aż do czasów II wojny światowej. Pola uprawne oraz łąki winiarskie rozciągały się aż do Naramowic ( Naramowic), Piątkowej (Piątkowa) oraz Sołacza (Sołacza). W 1937 roku Siostry Najświętszej Maryi Panny wybudowały przy ul. Rejtana 6 dom zgromadzenia, w którym prowadziły przytułek oraz ochronkę dla dzieci.

Obszar Winiar od 1954 do 1990 roku podzielony był pomiędzy dzielnice Jeżyce oraz Stare Miasto. 3 sierpnia 1957 roku na Winiarach powstało drugie w Poznaniu (po staromiejskim) ognisko TKKF. W 1994 stworzono jednostkę pomocniczą dla osiedla Powstańców Warszawy, a w 1997 roku formalnie utworzono Osiedle Winiary. Z dniem 1 stycznia 2011 roku połączono osiedla administracyjne Winiary oraz Powstańców Warszawy w jedno Osiedle Winiary.

Liczba ludności przed 1945

Liczba mieszkańców Winiar w różnych okresach historycznych przedstawia się następująco:

• w 1789 roku wynosiła 294 osoby,
• w 1871 roku liczba ta wzrosła do 716 osób,
• w 1910 roku osiągnęła imponujące 5189 osób, co uwzględnia żołnierzy stacjonujących na Golęcinie,
• w 1921 roku liczba ludności wynosiła 3965 osób (wszystkie meldunki pomijają żołnierzy), w tym:
• 3866 katolików,
• 87 protestantów,
• 6 wyznawców judaizmu,
• 6 osób innych wyznań.
• w 1921 roku, z uwagi na narodowość, ludność Winiar wyglądała następująco:
• 3910 Polaków,
• 52 Niemców,
• 3 osoby innej narodowości.
• w 1925 roku liczba mieszkańców wyniosła 4217 osób, w tym:
• 4118 katolików,
• 87 protestantów,
• 6 wyznawców judaizmu,
• 6 osób innego wyznania.

Obiekty

Na terenie osiedla Winiary można znaleźć wiele interesujących obiektów, które warto poznać. Oto wybrane z nich:

• Kościół św. Stanisława Kostki,
• Zespół klasztorny Sióstr Pasterek od Opatrzności Bożej w Poznaniu,
• zespół czterech niezwykłych kapliczek słupowych, które zachowały się z dawnego założenia wiejskiego; zostały one zbudowane w latach 1833, 1857 (dwie sztuki) oraz 1859,
• Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu (w bliskim sąsiedztwie Sołacza),
• Sąd Apelacyjny na Trójpolu,
• Szpital Wojewódzki,
• Lądowisko Poznań-Szpital Wojewódzki,
• Szpital MSWiA,
• dolina Wierzbaka, która oddziela Winiary od Bonina,
• Zaułek Piątkowski,
• Biocentrum,
• Domy studenckie Zbyszko i Jagienka,
• Centrum handlowe Poznań Plaza,
• Pomnik Poległych Winiarczyków.

Kultura i nauka

Publikacje i wystawy

W kontekście historii Winiar, warto wspomnieć, że 2008 roku w Kronikach Miasta Poznania opublikowano dedykowany tej miejscowości numer 4. Ważnym wydarzeniem była również wystawa pod tytułem Winiary jakie pamiętamy, która miała miejsce w wrześniu 2013 roku, organizowana w domu parafialnym przy kościele św. Stanisława Kostki. Zgromadzone tam fotografie oraz dokumenty pochodziły z różnorodnych kolekcji, dzięki czemu wystawa ta miała szczególne znaczenie dla lokalnej społeczności. Na jejwiązku, w roku 2014 wydano również album o tym samym tytule, który w jeszcze lepszy sposób ukazuje pamięć o Winiarach.

Gędźba

Koło Śpiewacze o nazwie Gędźba powstało w 1923 roku z inicjatywy winiarskiego Towarzystwa Przemysłowców. Szereg wydarzeń artystycznych organizowanych przez to stowarzyszenie przyczyniło się do wzbogacenia kulturalnego życia Winiar i okolic. Zrzeszało ono przede wszystkim młodzież, a występy odbywały się w różnych miejscach, w tym na boisku Sokoła przy ul. Piątkowskiej oraz w ogrodach Urbanowa. W repertuarze znajdowały się nie tylko pieśni chóralne, ale również tańce oraz różne formy teatralne, ze szczególnym uwzględnieniem przedstawień organizowanych z okazji dożynek. Oprócz polskich utworów, w programie znalazły się także pieśni cygańskie, żydowskie oraz węgierskie.

Chór parafialny

Pierwszy chór parafialny, który zyskał znaczenie w Winiarach, został założony w 1932 roku, w roku budowy lokalnego kościoła. Był to chór chłopięco-męski, a jego pierwszym dyrygentem był Antoni Zygman, nauczyciel ze szkoły nr 17. W przypadku tego chóru, znaczące zmiany miały miejsce w czerwcu 1939, kiedy to na jego czoło wkroczył organista Jan Rawecki. Niestety, władze niemieckie rozwiązały ten zespół, lecz chór kontynuował występy do 1941 roku, odbywając nieoficjalne występy podczas nabożeństw. Po II wojnie światowej, chór reaktywowano pod kierownictwem Raweckiego, a jego działalność rozwinęła się odpowiednio po 1966 roku dzięki zaangażowaniu księdza Janusza Piotrowskiego. W latach 1970-1976 dyrygował nim Andrzej Niedziałkowski, a w 1979 roku powstał nowy chór Staszki, stworzony na prośbę proboszcza Janusza Szajkowskiego, który miał zaszczyt występować dwukrotnie w Rzymie przed papieżem Janem Pawłem II. Niestety, działalność chóru zakończyła się pod koniec lat 80. XX wieku.

Szkoła

Interesującą częścią historii lokalnej społeczności jest także placówka szkolna, która znajdowała się przy skrzyżowaniu ulicy Winiarskiej z ulicą św. Stanisława. Szkoła nr 17 została założona w 1854 roku i początkowo oferowała naukę w dwóch językach. Z biegiem lat, w wyniku wydarzeń związanych z Kulturkampf, język polski został usunięty z programu nauczania, co doprowadziło do strajku szkolnego w 1906 roku. Przez okres międzywojenny placówka dysponowała trzema budynkami, które niestety znajdowały się w złym stanie technicznym. Sytuacja poprawiła się dopiero po gruntownym remoncie przeprowadzonym w latach 1931-1932, kiedy to w 1927 roku doprowadzono wodociąg, a w 1929 roku elektryczność. Wizytacji szkoły w 1936 roku dokonał minister Wojciech Świętosławski. Niestety, w czasie II wojny światowej szkoła została zamknięta. Po wojnie, na początku roku szkolnego 1945, rozpoczęto naukę 20 marca. W 1951 roku ta placówka zajęła pierwsze miejsce w kraju w zdobywaniu odznak „Bądź Sprawny do Pracy i Obrony”. W 1961 roku zmieniła swój profil na koedukacyjny, wcześniej przez wiele lat była szkołą wyłącznie dla chłopców (dziewczynki uczęszczały do nowej szkoły na Boninie). Ostatnim rokiem szkolnym dla tej placówki był 1976, a kilka lat później, w 1979, obiekt został rozebrany, a także zniszczono prawie całą zabudowę ul. Winiarskiej, co związane było z realizacją Osiedla Winiary.

Poczta

Historia usług pocztowych na Winiarach sięga 1937 roku, kiedy to uruchomiono pierwszą placówkę pocztową. Znajdowała się ona przy ul. Obornickiej 38, co oznaczało rozpoczęcie działalności pocztowej w tym obszarze.

W miarę upływu lat zaszły zmiany lokalizacyjne. W dniu 26 lutego 1945 roku, pocztę przeniesiono na ul. św. Leonarda 1. Warto dodać, że był to urząd III klasy, którego numer telefonu to 12-50, a jego pierwszym naczelnikiem został Jan Płotnicki.

Niestety, w latach 80. XX wieku ta placówka została zlikwidowana. Dopiero później, nowa poczta została otwarta w innej lokalizacji, a konkretnie przy ul. Piątkowskiej 123, co stanowiło nowy rozdział w historii pocztowej tego rejonu.

Komunikacja miejska

Historia komunikacji miejskiej w Winiarach ma swoje korzenie w roku 1913, kiedy to uruchomiono linię tramwajową nr 9, która prowadziła na Sołacz. Linia ta stała się ważnym elementem dla mieszkańców Winiar. Zaledwie kilkanaście lat później, w roku 1925, zdecydowano o jej wydłużeniu do Golęcina, co uczyniło tramwaj jeszcze bardziej dostępnym dla osób zamieszkujących ten obszar.

Mieszkańcy po przyłączeniu Winiar do Poznania, które miało miejsce również w 1925, od dłuższego czasu domagali się uruchomienia tego środka transportu. Ich starania przyniosły owoce 1 października 1935, kiedy to zrealizowano projekt tramwajowy, który doprowadził do Bonina. Torowiska te poprowadzono wzdłuż ulicy Winiarskiej jednakże, z braku pętli, tramwaje musiały wracać tą samą trasą.

Nowo otwarta linia nr 11 połączyła Winiary ze Starym Rynkiem przez Most Teatralny oraz Plac Wolności, aż do roku 1940. Linia 9 wciąż kursowała do Golęcina, ale po zakończeniu II wojny światowej oraz procesie odbudowy, trasa jedenastki została zmieniona i kończyła się przy ul. Palacza.

W 1956 roku, w przełomowym posunięciu, zmodyfikowano trasę końcową na Boninie, gdzie zamiast przystanku wprowadzono pętlę przy kościele św. Stanisława Kostki, co było niewielkim, ale ważnym posunięciem w rozwoju komunikacji. W latach 70. XX wieku, zlikwidowano linię do Golęcina, a w 1977 roku tramwaje kończyły bieg tylko na skrzyżowaniu ulic Wojska Polskiego i Wołyńskiej.

W 1979 rozpoczęto następny etap rozwoju komunikacji, budując nową trasę winiarską. Ta została otwarta 8 lutego 1980, umożliwiając tramwajom dotarcie do pętli Piątkowska, blisko ulicy Lechickiej. Od tego momentu, tramwaje linii 9 i 11, a także okresowo linie 17 i 24, regularnie kursowały do tej pętli, co znacznie poprawiło dostępność transportu publicznego w regionie.

Winiary są także dobrze skomunikowane z innymi częściami Poznania dzięki rozbudowanej sieci autobusowej. Mieszkańcy mogą korzystać z dziennych linii 160, 164, 168, 170, 178, 182, 183, 190, 191, 193, 195 oraz 322, a także z nocnych linii 216 i 226, co czyni podróżowanie po mieście niezwykle wygodnym.

---

Oceń: Winiary (Poznań)

---