Stary Rynek w Poznaniu

---

Historia

XIII–XV wiek

W 1253 roku nastąpiło przeniesienie poznańskiej siedziby książęcej na lewy brzeg rzeki. Na wzgórzu zbudowano zamek, a pomiędzy nim a rzeką otoczone miasto murem zajmowało obszar 21 ha z regularnym układem ulic. W centralnej części tej przestrzeni, nieco ku zachodowi, zlokalizowano rynek o specyficznym kształcie, zbliżonym do rombu, osiągającym długość około 200 metrów. Stanowił on centrum średniowiecznego Poznania, spełniając wiele funkcji: handlowo–usługowych, administracyjnych, oraz komunikacyjnych, aż do tragicznych wydarzeń 1945 roku. Rynek był miejscem, w którym koncentrowały się wątki życia lokalnej społeczności, gdzie podejmowano kluczowe decyzje, a także wydawano wyroki sądowe oraz organizowano znaczące wydarzenia.

Od momentu lokacji, miasto stało się ważnym węzłem, w którym krzyżowały się drogi międzynarodowe oraz lokalne szlaki handlowe. Utworzenie struktury zabudowy ukierunkowanej na handel, a nie produkcję, miało swoje konsekwencje. Najpierw powstawały kramy sukienne, a z czasem także obiekty służące lokalnym mieszkańcom. Na rynek prowadziło dwanaście ulic, po trzy z każdej strony, co dzieliło jego obszar na bloki. Cztery z tych ulic prowadziły na zewnątrz miasta, w tym Wielka przez Bramę Wielką, oraz ulicą Wodną w kierunku przepraw na Warcie. Drugie ulice, Wroniecka i Wrocławska prowadziły na północ i południe. Z racji umiejscowienia głównych dróg łatwo zauważyć, że wschodnia część rynku stała na czołowej pozycji dominacji.

Każdy z ośmiu bloków zabudowy rynkowej o wymiarach 59–62 m szerokości oraz 42–46 m głębokości był podzielony na mniejsze działki, które w sumie tworzyły 64 parcele budowlane. Pierwotna zabudowa była z drewna i charakteryzowała się konstrukcją zrębową lub szkieletową, oddaloną od współczesnych fasad. Centralnie wychodzącą ku przestrzeni rynkowej była wielka sień, pełniąca funkcję obu: miejsca pracy oraz mieszkania. W XIII–XIV wieku, na terenie kamienicy nr 48, zbudowano wieżę mieszkalną. Wzniesiona z kamienia, w przeciwieństwie do drewnianych domów, stanowiła lepszą ochronę przed ogniem oraz wrogiem.

W wyniku przywileju Przemysła II z 1280 roku, zainicjowano budowę hali targowej, jatek rzeźniczych i chlebowych, a także budynków dla rzemieślników, co doprowadziło do podziału na północną część administracyjną oraz południowy kompleks kramów.

W ciągu lat, rynek nabierał specyfiki, a poszczególne bloki zabudowy związane były z różnymi typami handlu. Na przykład, rynek solny pojawił się w północnej strefie, a rynek rybny obok fontanny Prozerpiny. Inne obszary, również kształtowane przez charakterystyczny asortyment to rynek śledziowy oraz rynek różany, który utrzymał swoją funkcję handlową aż do 1939 roku, kiedy to rynek stał się tłem sztuk oraz spotkań społecznych.

Dopiero z biegiem lat, pod wpływem tragicznych pożarów, na rynek wprowadzono murowane budynki. Pierwszym był waga miejska w drugiej połowie XIII wieku, a zaraz po nim zbudowano gotycki ratusz, który powyżej parteru kramów dominował nad całym rynku.

Od 1386 roku, Poznań otrzymał przywilej na budowę kamiennych kramów i sukiennic, co stanowiło znaczący etap w rozwoju architektury handlowej. W XV wieku sytuacja uległa znacznej zmianie, gdyż po pożarze w 1447 roku, zniszczenia zostały odbudowane, wprowadzając nowoczesne elementy gotyckie wykonane z cegły. To prowadziło do przekształcenia zabudowy rynku na bardziej wytrzymałą.

XVI–XVIII wiek

Rynek w Poznaniu przez długi czas był centrum intensywnego życia towarzyskiego. Nawiasem mówiąc, godzina była ogłaszana za pomocą hejnału, a na rynku obwieszczano ważne ogłoszenia, takie jak rozkazy królów czy decyzje władz miejskich.

Branże handlowe kwitły szczególnie podczas czterech dorocznych jarmarków, w tym najistotniejszego, organizowanego na przełomie czerwca i lipca, który przyciągał rzesze kupców z różnych zakątków Polski i zza granicy. W XVI wieku, wzmocnione budowle zyskały podcienia, co znacznie poprawiło nie tylko ich estetykę, ale również bezpieczeństwo w użytkowaniu. Rada miejska zaakceptowała konstrukcję ganków, dzięki czemu z roku na rok pojawiały się nowe obiekty.

Najważniejsze wydarzenia tego okresu związane były z licznymi pożarami. Pożar z 1536 roku spalił niemal wszystkie kramy w bloku środkowym, co doprowadziło do zmian strukturalnych. Styl renesansowy dominował podczas odbudowy, szczególnie w czasie, gdy projekty były tworzone przez sławnych architektów jak Jan Baptysta Quadro. Przeciwnicy nowych trendów natomiast mieli szereg zastrzeżeń do estetyki i rozplanowania rynku, co prowadziło do licznych dyskusji.

Pomimo pożarów i zmian w zabudowie, rynek ewoluował, aż do XVIII wieku, kiedy to zaczęto dostrzegać potrzebę przekształcenia przestrzeni w bardziej zorganizowaną i funkcjonalną.

Okres zaborów i dwudziestolecia międzywojennego

Pod wpływem zaborów, architektura rynku podlegała przekształceniom w kierunku germanizacji. Już w XIX wieku kamienice zaczęły zyskiwać nowe, wyższe kondygnacje oraz nowoczesną elewację, co przyczyniło się do dalszej zmiany charakteru Starego Rynku.

W latach 70. XIX wieku na rynku odbywały się liczne zgromadzenia handlowe. Wówczas zaczęły pojawiać się nowe strefy handlowe, co wpłynęło na kształt rynku. Czas mijał, a przyrynkowe kamienice stały się obiektami lokatorskimi, w miarę jak wzrastała liczba mieszkańców, a ich charakter znacznie się ewoluował.

W dwudziestoleciu międzywojennym rynek zyskał nowe impulsy rozwojowe. Centralna jego lokalizacja sprawiła, że był kluczowym punktem komunikacyjnym; w tym czasie zainstalowano tramwaje, a ich sieć szybko się rozwijała. Nowa infrastruktura przyciągała do rynku coraz więcej mieszkańców i turystów.

Powojenne zniszczenia i odbudowa

Nieco inne, zupełnie nowe przeobrażenia zainicjowane przez II wojnę światową przyniosły wzór destrukcji w tkance urbanistycznej rynku. Po wojnie konieczna była odbudowa, ale miał się toczyć nie tylko proces rekonstrukcji budynków – zaplanowano wielką zmianę w przeznaczeniu, gdzie rynek miał przekształcić się w przestrzeń bardziej przyjazną dla mieszkańców.

Od 1946 roku rozpoczęto odbudowę koordynowaną przez wybitnych architektów, a w 1952 roku po odbudowie Ratusza utworzono Muzeum Historii Miasta Poznania. W tym czasie przeprowadzono badania archeologiczne, które ujawniały wiele reliktów z przeszłości, świadczący o bogatej historii Starego Rynku.

Badania archeologiczne

Badania archeologiczne rozpoczęły się w Poznaniu dopiero w XIX wieku, lecz poważniejsze odkrycia miały miejsce długo po wojnie. Prace archeologiczne prowadzone głównie w latach 90 XX wieku przez miejskiego konserwatora zabytków przyniosły wiele cennych informacji na temat średniowiecznego Poznania. W miarę odkrywania pozostałości, zyskiwano kolejne fragmenty codziennego życia mieszkańców i ich historycznych śladów.

Rynek obecnie

Obecny Stary Rynek stanowi jeden z kluczowych punktów turystycznych Poznania, oferując bogaty wachlarz wydarzeń i festiwali, takich jak Jarmark Świętojański oraz tradycyjne uroczystości. W ostatnich latach inwestycje skoncentrowały się na przywracaniu historycznych elementów, w tym starych fontann, które nadają rynkowi unikalny charakter.

Nie tylko festiwale i uroczystości przyciągają tu turystów. Miejsca, takie jak fontanna Apolla, fontanna Neptuna i fontanna Marsa stworzyły przyjemną atmosferę, a architektura rynku nadaje mu niepowtarzalny klimat. W 2010 roku wprowadzono trójwymiarową makietę rynku dla osób niewidomych, co podkreśla jego otwartość na wszystkich mieszkańców i turystów, promując równość dostępu do miejsc historycznych i kulturowych.

Zabudowa

Część środkowa

Na Starym Rynku wyróżnia się wiele historycznych obiektów, a wśród nich znajduje się ratusz, który kryje w sobie Muzeum Historii Miasta Poznania (Stary Rynek 1). Warto również zwrócić uwagę na Wagę miejską, usytuowaną przy Nowym Ratuszu (Stary Rynek 2). Kolejnym interesującym miejscem jest Odwach, który mieści Muzeum Powstania Wielkopolskiego 1918–1919 (Stary Rynek 3).

W przestrzeni Starego Rynku znajdziemy także Galerie Miejską Arsenal, gdzie można podziwiać fotoplastykon, zlokalizowaną w dawnej siedzibie arsenału oraz Biura Wystaw Artystycznych (Stary Rynek 6). Historia tego miejsca sięga XIX wieku, kiedy to utworzono tam Wielkopolskie Muzeum Wojskowe, które powstało w obiektach dawnych sukiennic (Stary Rynek 9).

Na Starym Rynku znajduje się Dom „Kurzanoga” (Stary Rynek 9/10), zbudowany w XVI wieku. Przez długi czas niszczejący, został odbudowany w latach 1959–1960, a w latach 1986–1987 pokryty sgraffitem, co zyskało mu nowe życie.

Dom Pisarza Miejskiego przy Starym Rynku 10, nad którym pieczę sprawuje Towarzystwo Miłośników Miasta Poznania, również zasługuje na uwagę. Ten budynek, wybudowany około 1539 roku, odgrywał kluczową rolę w historii Poznania, jednak w 1945 roku został poważnie uszkodzony, a jego odbudowa miała miejsce w latach 1959–1960.

Interesującym elementem architektonicznym są także Domki budnicze / budy śledziowe (Stary Rynek 11–26). Dom Bractwa Szewskiego (Stary Rynek 27) oraz Dom Krojowników Sukna (Stary Rynek 28) również przyciągają wzrok ze względu na swoje bogate historie, sięgające XV wieku. Chociaż wiele z tych kamienic zostało poważnie uszkodzonych w 1945 roku, zostały one na nowo zbudowane i dziś pełnią różne funkcje.

Warto również wspomnieć o Domie Sukienników (Stary Rynek 29) i o przylegających do niego uliczkach, takich jak Jana Baptysty Quadro, Kurzanoga, Różany Targ oraz Ratuszowa. Współczesne funkcje zabudowy harmonijnie współistnieją z ich historycznym dziedzictwem.

Pierzeja wschodnia

Pierzeja wschodnia Starego Rynku również obfituje w ciekawe historie. Na przykład, Stary Rynek 37, znany jako Czerwona Kamienica, był pierwotnie budynkiem gotyckim, który następnie przeszedł przebudowę w stylu barokowym, zaplanowaną przez włoskiego architekta Tomasza Poncino. Kamienica przeszła przez wiele rąk, w tym wielokrotną odbudowę i przeobrażenia funkcji użytkowych.

W Starym Rynku 38, znanym jako Kamienica Dillowska, jej historia sięga czasów, gdy właścicielem był złotnik Jan Dilla. W XX wieku przeszła ona w ręce różnych kupców, doprowadzając do jej przekształcenia w sklep towarowy. Również Stary Rynek 39, wspomniana po raz pierwszy w 1507 roku, była własnością żydowskiej rodziny Danzigerów, a jej przebudowa była związana z potrzebami rosnącego handlu.

Stary Rynek 40, datowana na początek XVI wieku, stała się siedzibą różnych kupców, w tym rodzin Marcusa i Goldsteina, którzy prowadzili w niej sklep odzieżowy. Stary Rynek 41, znany jako Apteka pod Białym Orłem, przetrwał bez uszkodzeń II wojny światowej, co czyni go unikalnym przykładem przetrwania.

Pierzeja południowa

Przechodząc do pierzei południowej, Stary Rynek 53 był własnością gałęzi rodu Ridtów w XVI wieku. Przez wieki kamienica zmieniała właścicieli, aż w XX wieku zaczęła pełnić funkcję przedsiębiorstwa nasiennego. Stary Rynek 54, znany jako Kamienica Ungrowska, znany był z rodziny Wildów, a następnie przeszedł w ręce Jana Schillinga. Kamienica ta była świadkiem wielu zmian, które przekształciły ją w znaczący punkt handlowy.

Przykładem niezwykłej historii kamienicy jest Stary Rynek 55, której gotyckie piwnice zostały przekształcone w restaurację. Urok tej przestrzeni podkreśla bogactwo detali architektonicznych, wśród których można zauważyć ostrołukowe wnęki, które zostały zrekonstruowane.

Pierzeja zachodnia

Na zachodniej pierzei Starego Rynku dominuje Kamienica Rotowska (Stary Rynek 70), której historia sięga aż do XVII wieku. To tu, podczas II wojny światowej, nastąpiły poważne zmiany, a jej obecny wygląd z XX wieku podkreśla unikalny styl architektoniczny. Stary Rynek 71, po zniszczeniach wojennych, został odbudowany w stylu barokowym, a wielu z jego właścicieli znało zasłużoną historię Poznania.

Interesującą budowlą jest także Stary Rynek 75, nazywana Apteką pod Złotym Lwem, która przetrwała wojnę w dobrym stanie, a jej eklektyczna fasada dodaje powagi uznawanym przez lata lokalom. Z drugiej strony Stary Rynek 78, znany jako Pałac Działyńskich, jest świadkiem historii rodzin poznańskich i ich wpływów.

Pierzeja północna

Pierzeja północna to kolejny fragment historycznej przestrzeni Poznania. Stary Rynek 85, świadek życia towarzyskiego i handlu, przyciąga uwagę swoim znaczeniem historycznym, zwłaszcza w kontekście czasów, gdy jego właściciele prowadzili innowacyjne działalności. Stary Rynek 88 również ma ciekawe historie związane z architekturą i zmieniającymi się potrzebami jego mieszkańców.

Dodatkowo, Stary Rynek 89, pierwotnie gotycki, po wielokrotnych odbudowach, nadal przyciąga uwagę turystów i mieszkańców swoim unikalnym portalem gzk, a Stary Rynek 94, często zapominany, przypomina o dawnych czasach, w których służby miejskie i miejsce zyskały duże znaczenie.

Mała architektura

Mała architektura, którą można znaleźć wokół Starego Rynku, jest równie warta uwagi. Wśród ważnych punktów można wymienić Pręgierz, symbolizujący dawne prawo władzy, oraz różnorodne fontanny, jak Fontanna Prozerpiny, Fontanna Apolla, Fontanna Neptuna i Fontanna Marsa. Godna uwagi jest również Figura św. Jana Nepomucena, a także Studzienka Bamberki. Całość uzupełnia metalowa makieta w skali 1:100, ukazująca architekturę tego niezwykłego miejsca.

Plan Starego Rynku
_	Znane zabytki: _ Klucz do zrozumienia _ Ratusz _ Waga miejska _ Domki budnicze _ Odwach _ Pałac Działyńskich _ Pałac Mielżyńskich _ Pałac Górków _ Muzeum Instrumentów _ Fontanna Prozerpiny _ Studzienka Bamberki _ Pręgierz

---

Oceń: Stary Rynek w Poznaniu

---