Cmentarz Górczyński w Poznaniu

---

Historia

Nekropolia, znana jako cmentarz Górczyński, została założona w 1910 roku na terenach należących do parafii św. Marcina. Od 1913 roku, zarządzanie cmentarzem przejęła nowa parafia Matki Boskiej Bolesnej, co miało na celu zaspokojenie potrzeb społeczeństwa żyjącego w okolicznych dzielnicach, takich jak Łazarz oraz Górczyn. Cmentarz zajmuje powierzchnię wynoszącą 5,1 hektara, chociaż niektóre źródła podają, że jego powierzchnia wynosi około 8 hektarów.

Projektantem tej nekropolii był Bolesław Ziółkowski. Modernistyczną kaplicę z elementami neogotyckimi zaprojektował Kazimierz Ruciński w 1914 roku. Ażurowa, żeliwna brama wejściowa została wykonana przez zakład S. Żuromskiego. Cmentarz jest otoczony starodrzewiem, wśród którego można znaleźć różnorodne gatunki drzew, takie jak jodła szlachetna, brzoza brodawkowata oraz żywotnikowiec japoński.

Układ przestrzenny cmentarza jest zbliżony do prostokąta i cechuje się wysokim stopniem symetrii. W centralnej części znajduje się podłużna aleja, która jest przecinana przez cztery alejki poprzeczne. Wzdłuż głównej alei usytuowana jest kaplica, przed którą znajduje się plac przeznaczony na groby duchowieństwa. Całość uzupełnia okrągły placyk z krzyżem oraz dodatkowymi grobami kapłanów, usytuowany mniej więcej w połowie długości alei.

Liczba pochówków na cmentarzu przekracza 50 tysięcy, co zmusiło do znaczącego zagęszczenia mogił w porównaniu do początkowych założeń. W miejscu spoczynku powstańców wielkopolskich, wśród nich Franciszka Ratajczaka, powstał w 1924 roku pomnik autorstwa Stanisława Jagmina. Niestety, został on zniszczony przez hitlerowców w 1939 roku. Obecnie istniejący monument pochodzi z 1968 roku i został zaprojektowany przez Ryszarda Skupina. Obok pomnika znajduje się skromny upominek ku czci ofiar II wojny światowej.

Na cmentarzu spoczywają również bezimienne prochy więźniów zamordowanych przez hitlerowców, których ciała poddano kremacji w miejskiej spalarni śmieci. Wśród tych ofiar znajduje się wiele osób, które były więzionymi w pobliskim obozie przejściowym oraz jeńcami radzieckimi. Znajduje się tam także zbiorowa mogiła ofiar walk o Poznań, które miały miejsce w 1945 roku.

Pochowani

W Cmentarzu Górczyńskim w Poznaniu spoczywa wiele znamienitych osób, które swoją działalnością oraz osiągnięciami wpisały się w historię regionu i kraju. Wśród nich znajdują się:

• Antoni Andrzejewski (zm. 1918) – uczestnik powstania wielkopolskiego,
• Stefan Brzeziński (1902-1963) – polityk, wojewoda poznański, poseł na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL II kadencji,
• Zofia Bystrzycka (1922-2011) – pisarka i korespondentka wojenna,
• Dezyderiusz Danczowski (1891-1950) – wiolonczelista i profesor PWSM,
• Bronisław Dembiński (1858-1939) – historyk oraz rektor Uniwersytetu Lwowskiego,
• Witalis Dorożała (1906-1985) – dyrygent chóralny, nauczyciel muzyki oraz animator życia muzycznego,
• Rodzina Cichowiczów – Ludwik (1857-1940) – adwokat i kolekcjoner, organizator władz polskich w Poznaniu po I wojnie światowej (grób symboliczny); Helena (1860-1929) – muzyk i etnograf (grób symboliczny); Wiesława (1886-1975) – etnograf i kolekcjonera,
• Paweł Domański (1959-2016) – matematyk i profesor na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza,
• Henryk Duczmal (zm. 1977) – dyrektor Opery Poznańskiej,
• Sylwester Dybczyński (1878–1946) – pedagog, senator V kadencji,
• Andrzej Ellmann (1951-2017) – kompozytor, aranżer, producent i piosenkarz,
• Marian Frankowski (1928-2024) – dyrygent, aranżer oraz kompozytor, a także działacz muzyczny,
• Izabela i Witold Gądzikiewiczowie – profesorowie Akademii Medycznej,
• Leonard Glabisz (1871-1951) – ekonomista i organizator Wyższej Szkoły Handlowej w Poznaniu,
• Konstanty Gorski (1859-1924) – kompozytor, skrzypek-wirtuoz i pedagog, autor wielu utworów,
• Edward Grabski (1883-1951) – organizator i pierwszy dowódca 17 Pułku Ułanów Wielkopolskich,
• Stefan Hain (1903-1979) – duchowny i historyk, dyrektor Archiwum i Muzeum Archidiecezjalnego,
• Tadeusz Haluch (1929-2008) – redaktor naczelny oraz kierownik Sekretariatu ds. Ośrodków Terenowych Telewizji Polskiej,
• Eugeniusz Iwanoyko (1924-1988) – profesor historii sztuki na UAM, specjalista malarstwa gdańskiego z okresu tzw. złotego wieku,
• Maciej Jabłoński (1962-2017) – doktor habilitowany nauk humanistycznych, nauczyciel akademicki Instytutu Muzykologii WH UAM,
• Józef Jany (1907-1975) – infułat i prepozyt Kapituły Kolegiackiej, proboszcz parafii farnej oraz promotor kultu Matki Boskiej Nieustającej Pomocy,
• Kazimierz Jasnoch (1886-1966) – artysta malarz,
• Zbigniew Kaja (1924-1983) – artysta grafik,
• Wojciech Kasprzycki (1922-1989) – architekt, konserwator zabytków oraz wykładowca PWSSP,
• Alicja Kępińska (1932-2011) – profesor nauk humanistycznych, historyk sztuki,
• Franciszek Klause (1900-1958) – bankowiec i działacz polityczny, wiceprezydent Poznania,
• Roch Knapowski (1892-1971) – filolog klasyczny, ekonomista, prawnik i historyk, wykładowca Uniwersytetu Poznańskiego,
• Sława Kwaśniewska (1928-2014) – aktorka filmowa oraz teatralna,
• Krzysztof Lausch (1954-2014) – pedagog specjalny oraz współtwórca programu nauczania religii w szkołach specjalnych,
• Andrzej Lewicki (1910-1972) – psycholog oraz pedagog lwowskich gimnazjów, profesor UAM i UJK oraz UMK w Toruniu,
• Witalis Ludwiczak (1910-1988) – hokeista, wioślarz, olimpijczyk, profesor nauk prawnych UAM,
• Franciszek Łukasiewicz (1890-1950) – pianista oraz redaktor muzyczny Polskiego Radia,
• Kazimierz Maliński (1872-1928) – pierwszy proboszcz parafii pw. Matki Boskiej Bolesnej w Poznaniu,
• Jarosław Maszewski (1951–2003) – profesor ASP w Poznaniu, architekt wnętrz i scenograf, który zainicjował powstanie Nierozpoznanych,
• Eugeniusz Miętkiewski – fizjolog, internista, profesor i prorektor Pomorskiej Akademii Medycznej,
• Mieczysław Neumann – pierwszy mistrz Polski w boksie,
• Józef Nowacki (1893-1964) – ksiądz, archiwista oraz historyk,
• Kazimierz Nowak (1897-1937) – podróżnik, który jako pierwszy człowiek samotnie przemierzył Afrykę,
• Maria Paradowska (1932-2011) – profesor nauk humanistycznych, historyk, etnolog oraz etnograf,
• Józef Pawlak (1894-1983) – organista i pedagog, profesor Akademii Muzycznej w Poznaniu,
• Antoni Peretiatkowicz (1888-1956) – prawnik oraz rektor Uniwersytetu Poznańskiego,
• Eugeniusz Piasecki (1872-1947) – lekarz, teoretyk wychowania fizycznego oraz działacz harcerski,
• Witold Pic vel. Witold Piechowicz, Jan Roman Bielkiewicz (1918-1944) – cichociemny, oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie,
• Stefan Piechocki (1883-1968) – prawnik i działacz polityczny, minister sprawiedliwości II RP,
• Jerzy Piotrowicz (1943-1999) – artysta malarz i grafik,
• Czesław Piotrowski (1891-1963) – założyciel męskiego gimnazjum i liceum im. A. Mickiewicza, w budynku po VIII LO w Poznaniu obecnie znajdują się Archidiecezjalne Szkoły Katolickie,
• Florian Piskorski (1902-1979) – działacz polonijny oraz delegat Rady Polonii Amerykańskiej w Europie,
• Lech Raczak (1946-2020) – reżyser teatralny, teatrolog, dramatopisarz oraz nauczyciel akademicki,
• Zbigniew Radwański (1924-2012) – rektor UAM, profesor prawa cywilnego oraz przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego,
• Kazimierz Raszewski (1864-1941) – generał broni WP oraz dowódca 2 Armii w 1920 roku oraz Okręgu Korpusu Nr VII,
• Henryk Rozmiarek (1949-2021) – piłkarz ręczny, bramkarz i trzykrotny olimpijczyk, brązowy medalista olimpijski (Montreal 1976),
• Władysław Rozwadowski (1933-2024) – profesor nauk prawnych UAM, specjalista prawa rzymskiego,
• Wanda Rożynek-Łukanowska (1919-2008) – profesor zwyczajny Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu,
• Teresa Ruszczyńska (1918-1985) – wojewódzki konserwator zabytków oraz kustosz Muzeum Historii Miasta Poznania,
• Jan Rutkowski (1886-1949) – historyk gospodarki, profesor historii Uniwersytetu Poznańskiego,
• Karol Rzepecki (1865-1931) – księgarz, działacz Narodowej Demokracji i poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej I kadencji,
• Sam Sandi (1885-1937) – zapaśnik oraz powstaniec wielkopolski,
• Adam Skałkowski (1877-1951) – historyk oraz profesor Uniwersytetu Poznańskiego,
• Jerzy Sobociński (1932-2008) – artysta rzeźbiarz,
• Bożena Stelmachowska (1889-1956) – etnograf, pracownik Instytutu Bałtyckiego w Toruniu, kierownik Muzeum Miejskiego w Poznaniu, a także profesor UMK w Toruniu,
• Zdzisław Stolzmann (1906-1997) – profesor medycyny Uniwersytetu Poznańskiego, biochemik, współtwórca Poznańskiej Szkoły Chemii Fizjologicznej,
• Stanisław Strugarek (1911-1965) – pisarz, redaktor oraz aktor radiowy,
• Stanisław Szczotka (1912-1954) – historyk i socjolog wsi, doktor filozofii, profesor historii oraz socjologii wsi na Wydziale Rolniczo-Leśnym UAM,
• Wiesław Szczerbiński (1900-1972) – profesor leśnictwa i łowiectwa na Wyższej Szkole Rolnictwa w Poznaniu,
• Wojciech Szymańczyk (1943-1996) – łucznik sportowy, olimpijczyk i paraolimpijczyk,
• Maria Trąmpczyńska (1875-1967) – śpiewaczka (jako Maria d’Otto) i profesor PWSM w Poznaniu,
• Teodor Tyc (1896-1927) – historyk, docent Uniwersytetu Poznańskiego,
• Stefan Vrtel-Wierczyński (1886-1963) – dyrektor Biblioteki Narodowej oraz profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu,
• Stanisław Waszak (1906-1974) – statystyk i demograf, profesor Uniwersytetu Poznańskiego oraz Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Poznaniu,
• Antoni Wierusz (1883-1945) – lekarz i działacz społeczno-polityczny,
• Anna Wojciechowska (1927-1996) – chemik oraz konserwator zabytków archeologicznych,
• Zygmunt Wojciechowski (1888-1968) – dyrygent, pedagog i dyrektor Opery w Poznaniu,
• Jan Jerzy Wroniecki (1890-1948) – grafik i malarz, założyciel Poznańskiej Szkoły Sztuk Zdobniczych,
• Tadeusz Wróbel (1894-1947) – lekarz oraz działacz polityczny,
• Bohdan Zaleski (1887-1927) – astronom, pierwszy kierownik Obserwatorium Astronomicznego w Poznaniu,
• Jan Żniniewicz (1872-1952) – balneolog, założyciel zakładu wodolecznicznego, pionier nowoczesnej akwaterapii w Polsce,
• Janina Żniniewicz (1882–1940) – założycielka Wyższej Szkoły Pielęgniarskiej w Poznaniu,
• Jan Żok (1903-1969) – artysta rzeźbiarz,
• Ryszard Walkowiak – (1952-2020) – agronom, dr hab., profesor UPP,

Te wybitne postacie, które spoczywają na ziemi górczyńskiej, pozostawiły głęboki ślad w historii nie tylko Poznania, ale i całego kraju.

Nagrobki

Wśród nagrobków pojawiających się na cmentarzu Górczyńskim w Poznaniu, niektóre z nich wyróżniają się szczególnym znaczeniem i historią. Jednym z takich obiektów jest pomnik powstańca styczniowego, Damazego Pobóg-Trzcińskiego (zm. 1907). Istnieją przypuszczenia, że jego prochy zostały przeniesione z Szwajcarii w roku 1929.

Kolejnym istotnym elementem jest Grobowiec Rodziny Suwalskich, którzy byli właścicielami nieruchomości w Poznaniu oraz cegielni w Żabikowie. Został on zaprojektowany przez Stefana Suwalskiego i datowany jest na około 1916 rok. Obok tych dwóch niezwykle ważnych pomników, na cmentarzu zachowało się także wiele innych nagrobków pochodzących z okresu międzywojennego.

---

Oceń: Cmentarz Górczyński w Poznaniu

---